De G-20 en de rol van het goud II

Intussen verkeren we in een fase van duizelingwekkende getallen. De Amerikaanse regering is thans bereid om $ 7760 miljard klaar te leggen. Dit na een garantiestelling van $ 306 miljard aan Citigroup, de op één na grootste bank (too big to fail), te hebben aangeboden. In het eerste bedrag zit al $ 3180 miljard verdisconteerd aan reeds opgenomen fondsen door diverse financiële instituten. Dit alles op kosten van de Amerikaanse belastingbetaler (intussen al $24.000 per persoon inclusief baby’s). Jawel, alles tegen onderpand voor wat het waard is. Immers, het financiële systeem mag niet omvallen. Men spreekt thans van de grootste monetaire operatie sinds de New Deal in 1930. Bovengenoemd plan maakt het eerder aangekondigde $ 700 miljard Troubled Asset Relief Plan (TARP) van Henry Paulson tot weinig meer dan een ‘vuiltje’.

Curatele

Er wordt noch door het Amerikaanse ministerie van Financiën noch door de Fed ook maar enig inzicht gegeven in de kwaliteit van de onderpanden. In het Congres gaan er nu stemmen op om zowel het ministerie als de Fed onder curatele te stellen, indien er geen nadere duidelijkheid dienaangaande wordt verstrekt. Zoals ik al in de vorige column meldde, heeft Bloomberg deze kwestie aanhangig gemaakt. Fed-president Bernanke acht het antwoord evenwel contraproductief. Dit houdt verband met de waarderingen voor zover die zijn terug te vinden op de balansen en het ingevoerde mark-to-market devies dat een reflectie vereist van de dagwaarde.

Verder inzakkende huizenmarkt

Intussen dendert de huizenmarkt verder naar beneden. Met een daling van 11,3% vergeleken met oktober vorig jaar liggen de huizenprijzen nu op het niveau van 2004, met een gemiddelde prijs van $ 183.000. Dat is de grootste daling op jaarbasis (en het jaar is nog niet voorbij!) sinds 1968. Daarmee is het eind nog niet in zicht, want in oktober stonden er nog 4,23 miljoen woningen in de verkoop. Bij de huidige verkoopsnelheid zou dit proces ruim tien maanden in beslag nemen. Dat betekent opnieuw een toenemende druk op de waarde van de ‘derivaatjes’.

Bankverloedering

Waar zijn de tijden gebleven dat géén hond geïnteresseerd was in de ratings van een bank.

Nu hebben de monetaire autoriteiten besloten om met een grote tandenborstel de vloedgolven aan schulden onder het tapijt van de laatste grootste banken te vegen, in casu Citigroup, JP Morgan Chase en Bank of America. Citigroup bezat $ 2000 miljard vermogen maar heeft tegelijk astronomische commitments (verplichtingen) uitstaan:

• ruim $ 37.000 miljard aan derivaten;
• ruim $ 20.000 miljard aan probleemhypotheken;
• duizenden autoleningen waarvan ruim 40% in de problemen.

Overigens mag Bank of America met ruim $ 39.000 miljard aan derivaten er ook zijn en dat geldt aanzienlijk sterker voor JP Morgan Chase met maar liefst meer dan $ 90.000 miljard aan derivaten in de tas. Lehman was hierbij vergeleken met ruim $ 7100 miljard maar een kleine jongen. Duidelijk is nu waarom JP Morgan Chase alle uitstaande trades opnam van Bear Stearns en Lehman. Anders zou de derivatenmarkt op dat moment reeds zijn geïmplodeerd!

Meltdown

Volgens de laatste opgave van de U.S. Comptroller of the Currency (O.C.C.) bezaten Amerikaanse banken gezamenlijk ruim $ 182.000 miljard aan derivaten. Tellen we hierbij op wat er bij andere banken buiten de VS uitstaat dan zitten we op bijna $ 684.000 miljard. Om u een idee te geven: dat is ongeveer 12 maal het globale bruto binnenlands product. Hier valt geen geld meer tegenaan te drukken en dit moet dan ook leiden tot een meltdown van het gehele internationale financiële systeem. Vooral ook omdat er in deze intransparante markt geen brokers (makelaars) zijn die vraag en aanbod tot elkaar kunnen brengen, zoals in de huizenmarkt en op de beurs het geval is.

Bank Holiday

Wellicht weet u dat er in de VS jaarlijks een Bank Holiday geldt. Dat herinnert aan de Grote Depressie, toen de banken een paar dagen moesten worden gesloten om orde op zaken te stellen. Gegeven de huidige situatie lijkt de dag steeds dichterbij te komen dat regeringen waar ook ter wereld geen andere keus meer hebben dan dat misschien wel in concert te moeten doen. In dat geval ben je dus ook als spaarder even niet zeker van je centjes, ongeacht de garanties van de overheid. De staat kan uiteraard ongelimiteerd geld blijven bijdrukken om bij te springen, maar resulteert in geld dat steeds minder waard wordt. Geld lenen via de uitgifte van nieuwe obligaties is er dan niet meer bij, tenzij tegen buitensporig hoge rentes.

Goud

Alleen het aanhouden van staatsobligaties biedt dan nog uitkomst. De uitbetaling daarvan moet dan niet meer via de bank plaats vinden maar rechtstreeks vanuit het staatsloket. Het verhaal wordt saai. Er is eigenlijk maar één echte oplossing en dat is goud! In de jaren ’30 zag Roosevelt ook geen andere oplossing meer dan de dollar met 40% tegen het goud te devalueren. Met dat percentage werd tevens de schuld verlicht en kon de deflatiedruk afnemen. Dat kan nu ook gebeuren maar vereist een degelijke voorbereiding. Als er thans, zoals blijkt, niet genoeg geld kan worden bijgedrukt dan kunnen de monetaire autoriteiten op enig moment besluiten om de waarde van het geld ‘bij te stellen’.

Het devalueren van valuta’s impliceert het opwaarderen van hard assets (commodities, waaronder goud). Het goud zou dan weer als ‘ijkpunt’ van het systeem moeten dienen. Echter, vooralsnog wordt het woord ‘goud’ nog door geen enkele centrale bankier in de mond genomen, omdat hiermee het failliet van het huidige financiële beleid wordt gemarkeerd. Het is niet voor niets dat de goudprijs voortdurend wordt gemanipuleerd. Het is de énige echte barometer, die de bankiers omgekeerd aan de muur hebben hangen! Bij de opening staat de goudprijs op de futures markt doorgaans hoger om dan later op de dag weer terug te vallen. Er is nu officieel sprake van een zogenoemde two-tier market. Immers, de marktprijs van het fysieke goud ligt met een oplopende premie hoger dan de futures prijs die door de centrale bankiers wordt gedomineerd.

Daarbij komt dat goud historisch gezien zwaar is ondergewaardeerd. Op basis van de top in januari 1980 zou het goud na inflatie bijna $ 2300 per ounce moeten doen. Het huidige Umfeld van grote monetaire onzekerheden als gevolg van de gigantische schuldenopbouw zou in de goudprijs moeten zijn weergegeven (zie ook mijn vorige column). Opmerkelijk is dat de goudvoorraad in Fort Knox voor slechts $ 42,22 per ounce op de balans staat. Dit is om aan te geven dat het goud bij de overheidsdienaren (nog) niet in tel is, maar het is wel goud van de belastingbetaler!

Na afloop van de G-20 meeting vorige week meldde Bernanke dat het goud als onderwerp niet aan de orde was geweest; er zou alleen gesproken zijn over nieuwe goudverkopen(!). Dat was het officiële antwoord. Hij zou natuurlijk ook niets anders naar buiten hebben kunnen brengen ‘op straffe van’ het onmiddellijk omhoog jagen van de goudprijs.

Stroomversnelling

De ontwikkelingen volgen elkaar in een steeds strakker tempo op. Op de rand van een totale ineenstorting van het internationale financiële systeem, misschien wel ingeleid door de drie grootste Amerikaanse autoproducenten, zou een volte face van de centrale bankiers wel kunnen worden afgedwongen. Alleen General Motors verliest thans al $ 2300 miljard per week! In hetzelfde tempo raakt de Fed steeds meer ammunitie kwijt, nadat er intussen $ 4000 miljard in de huizenmarkt en $ 9000 miljard op de beurs is verdampt. Deze verdamping is puur veroorzaakt door een steeds groter wordende berg van geleend geld zonder dat hier besparingen tegenover stonden. De dramatische ineenstorting van de securitisatie van het geleende geld gedurende de laatste 18 maanden wordt weergegeven door de voortdurende terugval van de omloopsnelheid van het geld als onderdeel van deze zogenoemde financial engineering.

Oplossing

Er is geen eenvoudige oplossing voor de huidige krediet-ellende zolang centrale bankiers niet tot saneren overgaan en op deze wijze de markten laten herstellen van de excessen. Dat kunnen ze niet over hun kant laten gaan, omdat hun toezicht volstrekt onvoldoende is geweest. Dus Jan de belastingbetaler zal hiervoor moeten opdraaien, zonder hieraan direct schuldig te zijn. De enige keer dat Paulson adequaat heeft gehandeld, was door de teloorgang van Lehman Bros. niet in de weg te staan.

Deflatie

Een goed voorbeeld van hoe het niet moet, treffen we in Japan. Na een gigantische prijsexplosie in de jaren ’80, met name in de vastgoedsector, ging het fout. De koninklijke tuinen in Tokyo brachten op een gegeven moment meer op dan de gehele staat Californië waard was. Daarop zakte de Nikkei van 40.000 punten terug tot onder 10.000 punten. De banken bleven met gigantische onbetaalde schulden zitten. Reactie: de banken leenden geen geld meer uit. Het gevolg was dat de economie tot stilstand kwam, ondanks het feit dat de centrale bank de geldpers wijd open zette en de korte rente naar nul bracht. Toen betrof het alleen Japan, dat nog steeds niet uit de deflatie is herrezen. Deze keer is de gehele wereld aan de beurt. Waar sprake is van deflatie, stijgt de waarde van het geld en dalen de prijzen.

Wanneer er gebrek aan geld is, wordt er minder geconsumeerd, blijven winkels en bedrijven met voorraden zitten, wordt er minder geproduceerd, wordt er minder toegeleverd aan de industrie, zijn er minder grondstoffen nodig en wordt er bijgevolg minder getransporteerd.

Dat zie je bijvoorbeeld treffend terug in de Baltic Dry Index. Deze index traceert de bulk transportkosten zoals van steenkool, ijzererts, auto’s, katoen, granen etc. Waar tot voor kort een vrachtje in een 170.000 tonner meer dan $ 230.000 kostte, is de prijs nu teruggevallen naar slechts $ 5600. Dat betekent een dramatische terugval van maar liefst 96%! Voor beleggers is deze index trouwens een perfecte graadmeter aan de hand waarvan een economische trend evident zichtbaar wordt.

Afnemend vertrouwen in dollar onafwendbaar

De bijna stilstand in de wereldhandel kan het verschil maken tussen ‘rustige armoede’ en regelrechte opstanden. De belastingbetalers in de VS zouden in feite als eersten moeten opstaan. Volgens CNBC bedragen de kosten van de totale bailouts al meer dan $ 4000 miljard. Morgan Stanley heeft berekend dat het fiscale tekort voor 2009 op 12,5% wordt getaxeerd. Dat is meer dan het dubbele van het vorige record in 1983. Alles bijeen wordt het vertrouwen in de dollar er ondanks de recente stijging niet beter op. Integendeel!

Goud gewild

Goud blijkt des te meer een gewild alternatief. Buiten de geplande verhoging van de Chinese goudvoorraad van 600 naar 3000 à 4000 ton, heeft Saudi-Arabië recent voor $ 3,9 miljard aan goud gekocht en overweegt Iran om olie en gas nog slechts voor goud van de hand te willen doen. Alle facetten en ontwikkelingen in ogenschouw nemend, kan worden vastgesteld dat de druk op een komende goudprijsexplosie alsmaar toeneemt. Op een goed moment wordt het failliet van het centrale bankenbeleid vanzelf afgekondigd als de centrale bankpresidenten dat zelf weigeren te doen.

Met de inmenging van de centrale overheden in het bankwezen wordt aangegeven dat het experiment van de loskoppeling van de dollar als reservevaluta van het goud in 1971 catastrofaal is mislukt. Zwevende valuta’s en een uitzinnige geldgroei waren het gevolg. De ene bubble volgde op de andere (de exorbitante inflatie in de jaren ’70, de bubble in Japan, de pesocrisis in Mexico in 1994, de Aziëcrisis in 1997/8, de tech bubble in 2001 en dan nu de bubble of all bubbles). Als we de $ 684.000 miljard nog even in ogenschouw nemen dan zitten we, met een wereldbevolking van 6,3 miljard, per hoofd van de bevolking met een equivalent van ruim $ 100.000 opgescheept. In deze luchtbel waanden we ons allemaal rijk en nu dreigen we dat te moeten terugbetalen.

De les die uit deze ramp dient te worden getrokken is dat het ‘vrije markt kapitalisme’ onder de ‘vrijheid van drukpers(!)’ niet dezelfde zegeningen (duurzame welvaart) heeft opgeleverd als bij een vrije marktsysteem verankerd in goud. Met de loskoppeling in 1971 heeft president Nixon het huidige financieel/economische model de facto om zeep geholpen!

De wereld kan niet overnight terugkeren naar een gouden standaard zonder een heftige kredietcontractie met een wereldwijde depressie als gevolg. Anderzijds kunnen we niet gelaten de zaken blijven pappen en nathouden. Er zal hoe dan ook een transitieproces in de vorm van een nieuw aan regels gebonden internationaal monetair systeem op gang moeten worden gebracht. Tot dusver heeft de Groep van 20 het laten afweten!

Robert Broncel