Deep impact: de bom onder de markt

Waarom nam de Fed op zondagnacht 16 maart een beslissing waar men het over 100 jaar nog over zal hebben? En is hierdoor alle twijfel weggenomen? In deze column zal ik de financiële massavernietigingswapens nogmaals onder de loep nemen.

Als een dief in de nacht

Al vaker heb ik op deze plaats aangegeven dat een ‘beurscrash’ komt als een dief in de nacht. Op een moment dat men het echt niet verwacht of terwijl we aan het slapen zijn want de markt gaat 24/7 door, uitgezonderd op zaterdag. In de late zondagavond zien we de futures in de VS weer open gaan, worden de valutaparen weer verhandeld en openen de beurzen in Azië en Australië en Nieuw Zeeland. Er is dus handel en er kan iets gebeuren op dat soort momenten, ook al verwachten we het niet.

De nacht van 16 maart

De situatie bij Bear Stearns was niet meer te houden: er was een groot cash-probleem door de posities in derivaten, waarschijnlijk door onder andere de yen die veel sterker werd gedurende die bewuste nacht en natuurlijk de dagen ervoor. U kent het verhaal van de carry trade, denk ik, al wel. Vandaar de grote problemen die binnen 24 uur of minder kunnen ontstaan, op totaal onverwachte momenten.

Dat de Fed plotseling, midden in de nacht, actie moest ondernemen om een bank als Bear Stearns -de nummer 5 van de VS op dat moment- spreekt boekdelen. Maar het meest frappante aan deze zaak was dat de grote massa van mensen niet eens een idee had van wat er speelde en hoe zoiets mogelijk was. En als u het mij vraagt, het grote deel van de mensen weet nog steeds niet wat er gaande is, want legt u eens uit aan iemand uit uw familie of vriendenkring die weinig te maken heeft met de financiële wereld dat een bank door bepaalde positie in minder dan 24 uur te gronde kan gaan. Ik denk dat velen zullen zeggen: een bank kan toch niet failliet gaan? En ik moet als een ervaren belegger nu bekennen, inderdaad…een bank kan niet failliet gaan… Ofwel men kan een bank niet failliet laten gaan, want zo moeten we het toch stellen? Vandaar dat de Fed maar al te goed wist dat ze die afspraak niet mochten missen. Daarom ook midden in de nacht, voor de belangrijkste beurzen open gingen, deze reddingsactie. Of moeten we het ‘uitstel van executie’ noemen?

Beurscrash 17 maart 2008

Dit was een mogelijke term voor de geschiedenis geweest. Een totaalbedrag in dollars van meer dan 500 met 12 nullen staat er momenteel uit aan derivaten: wereldwijd $ 500.000.000.000.000. Dit is een getal waar men toch even van moet slikken en dat zo enorm is dat men het gewoonweg niet kan bevatten. Een getal dat als u het mij vraagt, kan zorgen voor een slagveld op de financiële markten. Of zoals Warren Buffett al zei: “derivaten zijn de ‘massavernietigingswapens’ op de financiële markten”. Want als er nog een paar keer iets uit de pas gaat lopen, zoals bij Bear Stearns, dan vraag ik me af hoe men dat alles zal rechttrekken?

Die nacht deed de Fed er alles aan om een kettingreactie te voorkomen. Deden ze dat niet, dan had er gegarandeerd een beurscrash plaatsgevonden op maandag 17 maart 2008. Ik begrijp nog steeds niet dat men de situatie zo kan onderschatten, want vrijwel niemand had het over de mogelijke gevolgen. Europa kreeg er die dag dan toch behoorlijk van langs, net als de Aziatische beurzen. Bij enkele beurzen was zelfs sprake van een daling tot 5%.

Men zag het gevaar wel in, maar de Fed die met een grote zak kapitaal richting JP Morgan stapte, zorgde ervoor dat het deksel weer op de doofpot kon. JP Morgan is trouwens deels eigenaar van de Fed en was voornemens Bear Stearns in te lijven voor slechts $ 2 dollar per aandeel, waarmee de bank zo het leed overnam van de omvallende reus. De openstaande derivatenposities van Bear Stearns ter grootte van $ 13.000 miljard kon men blijkbaar gemakkelijk toevoegen aan de al $ 91.000 miljard dollar die JP Morgan al had openstaan.

Door die actie zou JP Morgans uitstaande derivatenpositie moeten uitkomen op meer dan $ 100.000 miljard. Kunt u het nog bevatten? Ik niet, want o wee als daar iets mee verkeerd gaat. In de bijgevoegde tabel ziet u trouwens dat JP Morgan voor de overname van Bear Stearns $ 1.200 miljard aan bezittingen had. Dat is maar liefst 75 keer minder dan dat JP Morgan uit zou hebben staan aan derivatenposities.

Maar goed, een beurscrash bleef uit en de redding door de Fed, samen met diens grootaandeelhouder, JP Morgan, voorkwam die maandag een crash. Het was zelfs zo gek, dat de Dow Jones die dag niet eens verlies toestond. Men was blij dat JP Morgan die actie deed want het aandeel werd beloond met een koerswinst van meer dan 10%. Het is toch niet te geloven denk ik dan meteen, maar het is zo. Blijkbaar was de opluchting dat een crash niet plaatsvond zo groot, dat de werkelijke stand van zaken niet onder ogen werd gezien. En zo krijgen we een totaal verkeerd beeld van de werkelijke situatie en sluit men de ogen voor de realiteit.

Als we naast JP Morgans derivatenpositie de andere bankenposities erbij nemen, komen we uit op meer dan $ 500 biljoen. Er staan zelfs banken met grote posities niet bij, zoals Goldman Sachs, dat ik in het overzicht mis. Naar verluidt zou Goldman voor $ 90.000 miljard aan derivatenposities hebben uitstaan. Bewijzen kan ik dat niet, maar via internet zag ik enkele keren dat bedrag wel voorbijkomen.

Het Bear Stearns verhaal

Begin maart had men Bear Stearns al in het vizier. Het bedrijf dreigde onder water te geraken nadat vrijwel al het geld dat ze konden aanspreken ($ 17 miljard) als sneeuw voor de zon aan het wegsmelten was door die enorme openstaande derivatenposities. Al snel werd voor de tegenpartij duidelijk dat als Bear Stearns ten onder zou gaan, er niemand anders zou betalen voor de tegenpositie in de contracten. Bij derivatenposities is het nog altijd zo, dat de een deze verkoopt en de andere deze contracten koopt. Daarom begonnen alle tegenpartijen de posities af te ronden ofwel te sluiten om zo snel mogelijk uit de posities te zijn. Als iedere partij dat doet, en waarom niet, zou men denken nu Bear Stearns in de problemen was geraakt. U weet wat er die bewuste nacht gebeurde.

Bernanke moest in actie komen, en snel. Blijkbaar bestaat er een scenario wat men noemt nuclear option, invoking a Depression-era clause – Article 13 (3) van het Federal Reserve Act-plan dat enkel mag worden gebruikt in unusual and exigent circumstances. Dit plan werd betreffende zondagnacht via een stemming met 5 gouverneurs goedgekeurd om op deze wijze per direct $ 30 miljard beschikbaar te stellen om de crisissituatie te bestrijden.

Wanneer men in de boeken van Bear Stearns kijkt, dan blijkt dat het bankbedrijf op 30 november 2007 een totaal van $ 13.400 miljard uit had staan aan derivaten. Iets wat bijna even groot is als het Amerikaanse Bruto Nationaal Product en meer dan een kwart van het bedrag van de wereldeconomie.

De contracten werden beschreven als swaps, swaptions, caps, collars en floors. Deze contracten werden uitgegeven met een onderliggende waarde van maximaal $ 80 miljard. De tegenpartijen betreffende de contracten waren banken, brokers en hedgefunds. Dat is niet alleen bij Bear Stearns het geval, veel meer banken en brokers zitten met dit soort constructies zoals ik al aangaf. Zie maar de tabel die ik hierboven al liet zien.

Maar, zoals ik al aangaf, JP Morgan Chase nam Bear Stearns over inclusief de openstaande derivatenposities en de rest. En dat terwijl JP Morgan al tot over zijn nek in dit soort posities zit, tot $ 90 biljoen ofwel nu met Bear Stearns erbij 20% van de totale markt. Hoe zal dit alles aflopen?

Totale markt $ 500 biljoen in perspectief

• Amerikaanse economie is ongeveer $ 15.000 miljard per jaar groot.
• Amerikaanse money supply is eveneens circa $ 15.000 miljard per jaar.
• Amerikaans federal budget is $ 3000 miljard.
• Mutual fund companies beheren ongeveer $ 12.000 miljard dollar
• Totale wereldeconomie schat men in op ongeveer $ 50.000 miljard
• Totale waarde van alle vastgoed in de wereld wordt geschat op $ 75.000 miljard
• Totale waarde van alle aandelen en obligaties wordt geschat op meer dan $ 100.000 miljard
• De geschatte totale waarde van de derivaten bedroeg in 2002 $ 100.000 miljard
• De geschatte totale waarde van de derivaten bedroeg eind 2007 meer dan $ 500.000 miljard ($ 500 biljoen)

Guy Boscart, US Markets