Dweilen met de kredietkraan open

Weer, na de sterke renteverlagingen, een opmerkelijke actie van de Fed in samenwerking met andere centrale banken: de Fed houdt wekelijkse veilingen waarin Bernanke een totaal bedrag van $200mrd beschikbaar stelt. Tot zover alles prima in orde, immers hiermee wordt voorkomen dat een tijdelijke liquiditeitscrisis omslaat in een credit crunch en daaruit volgende paniek.

Maar nu komt het: behalve dat de Fed normaliter op dagbasis leent, en nu over een periode van 28 dagen, neemt de Fed alle obligaties als onderpand. Dus ook de subprime hypotheken die in de markt weinig meer waard zijn!

Hiermede is aangetoond dat de Fed zich in een paradox bevindt, bekend als het prisoners dilemma. Centrale banken moeten ingrijpen om een paniek te voorkomen, echter ook de marktwerking zijn gang laten gaan om niet op langere termijn dat te veroorzaken wat ze juist proberen te voorkomen.

Dezelfde methodiek, namelijk het verruimen van de geldhoeveelheid, teneinde een (gezonde) recessie te vermijden, heeft mede tot de bubbel in de aandelenmarkt (2000) en in het onroerend goed geleid (2007-?). Hoe langer iets gesubsidieerd wordt, kunstmatig in stand wordt gehouden, hoe groter de excessen worden en hoe langer het duurt voordat dit weer is genezen.

Nu worden in feite de geldpersen aangezet voor de Amerikaanse banken. Die kunnen in dat geval de afboekingen weer ongedaan maken. Dat wordt nog een leuke winstsurprise voor het volgende kwartaal. Zo snel als de wind geld lenen bij de Fed en de slechtste debiteuren als onderpand geven, dan hebben de banken hun probleem opgelost. Als de termijn van 28 dagen voorbij is, zou een bankier tegen de Fed zeggen, hou dat onderpand maar, dan hou ik het geld.

Dit lijkt ondenkbaar. Hoe zal dat nu precies in de praktijk gaan? Of is het een wassen neus en hebben we de kleine lettertjes nog niet gezien? Dat zal zich binnenkort ontvouwen…

Hoe dan ook, het zal de markt niet helpen. Het geeft wel de ernst van de crisis aan, de wens van de Fed er wat aan te doen, en de onmacht. Kortom, dweilen met de kredietkraan open.

De Fed houdt met het aanvaarden van waardeloos onderpand de schijn hoog dat er een degelijk monetair beleid wordt gevoerd, echter het is niets anders dan de geldhoeveelheid vergroten zonder dat er een reële waarde aan ten grondslag ligt. Op deze wijze problemen oplossen heeft het gevaar in zich van hyperinflatie.

Gaan we terug in de geschiedenis naar het Duitsland van kort na de eerste wereldoorlog, dan zien we wat de gevolgen zijn van geldcreatie. De Duitse overheid, zuchtend onder de afgedwongen herstelbetalingen als gevolg van de eerste wereldoorlog, ondersteunde stakingen in door Frankrijk afgepakte gebieden. De lonen werden doorbetaald met nieuw gemaakt geld. Mede hierdoor ontstond er in enkele jaren een hyperinflatie- en tegelijkertijd een depressie-  waarbij de mark enorm in waarde daalde. In 1921 waren er 88 marken nodig voor 1 dollar, in 1923 al 631 miljard mark! Vervolgens werd in 1924 de ‘reichsmark’ geïntroduceerd, waarbij 1000 miljard oude marken de waarde heeft van 1 ‘reichsmark’. Één dollar heeft dan een waarde van 4,2 ‘reichsmark’, dus 4200 miljard oude marken. Duizelingwekkend nietwaar? Om één brood te kopen sleepte men letterlijk koffers met geld naar de bakker.

Zoals in het Duitse voorbeeld duidelijk wordt, is het grootste gevaar inflatie en een daling van de waarde van de munteenheid. Dat betekent dat de dollar nog veel verder onder druk kan komen te staan.

Ons inziens is nu het grootste gevaar, dat de dollar zeer sterk aan waarde gaat verliezen. Hoe sneller de dollar daalt, hoe meer investeerders de aankoop van dollars uitstellen. De VS hebben de Chinezen nodig om hun tekorten te financieren. Indien dat geld niet binnenkomt, waar moet het dan vandaan komen? Weer meer geld ter beschikking stellen tegen een waardeloos onderpand? Vroeger moest de overheid nog geldpersen letterlijk laten draaien, nu kan met een druk op de knop geld worden bijgeboekt. Wat betekent dat voor de olieprijs? Deze is gekoppeld aan de dollar en zal dan nog veel sterker stijgen.

Er is ook nog een andere belangrijke overeenkomst tussen de VS en het Duitsland van de jaren ’20. Beide landen zijn verzwakt door dure oorlogen en begrotingstekorten. De VS hebben het afgelopen jaren, net als de Duitsers toen, aan de oorlogen zoveel geld besteed, dat er enorme begrotingstekorten zijn ontstaan. Deze zijn nauwelijks ten goede gekomen aan de binnenlandse economie. De VS hebben op de pof geconsumeerd, gefinancierd door ruime geldhoeveelheid van de Fed.

Thans zitten we, op zijn zachtst gezegd, in de saneringsfase van de opgebouwde excessen en misschien zelfs in de afrekeningsfase. De ontkenningsfase hebben we, bij de centrale bankiers althans, al wel gehad.

In de jaren ’20 was er sprake van een ‘lokaal’ Duits probleem. Nu is de kredietcrisis een internationaal probleem, zij het dat het zich nog hoofdzakelijk afspeelt in de VS. De centrale bank wordt wel ‘the lender of last resort’ genoemd, echter deze heeft al de hulp ingeroepen van andere centrale banken. Verstandig, zeker. Het geeft vooral aan welke gevaren dreigen. Dat zullen ze wel moeten oplossen want er is geen ‘LAST’ lender of last resort.

Zolang landen de handen ineen slaan om de problemen gezamenlijk te saneren, kan de schade enigszins binnen de perken blijven. Hoe dan ook, zal er fors pijn worden geleden. De geschiedenis leert ons echter ook dat naarmate de situatie nijpender wordt, continenten, landen, overheden, gezinnen en tenslotte het individu steeds meer voor het kortzichtige eigenbelang zullen kiezen, waarmee negatieve effecten versterkt worden. De overwaardering in onroerend goed dient gecorrigeerd te worden zonder dat er een domino-effect ontstaat op hypothecaire en andere leningen. Excessieve leningen van slechte kwaliteit dienen afgebouwd te worden, zonder een domino-effect op de huizenprijzen. Dat is de sleutel in de bezwering van de crisis.

Meestal dwingen de financiële markten een correctie af, wat betekent dat we interessante en hectische tijden tegemoet gaan. De aandelenmarkt springt omhoog met 3-4%, echter dat stelt weinig voor. Waren de problemen opgelost dan zouden we vandaag –12 maart 2008 – nog veel meer gestegen zijn. De euro stijgt versneld in waarde ten opzichte van de dollar. Hebben wij al enige tijd geleden aangegeven dat de euro naar $ 1,70 gaat, dan zijn we al dicht genaderd bij een huidige stand van $ 1,55.

Rick Versteeg, Directeur Matrix Asset Management B.V.