Een kleinere overheid, een goed voornemen

Mijn denken over een kleinere overheid kwam in een stroomversnelling toen ik tot het besef kwam dat je heel veel doelen kan bereiken door juist niets te doen. De eerste neiging van mensen is vaak om te handelen en tot actie te komen. Maar dat heeft bij de overheid geleid tot een wirwar aan regeltjes, subsidies, accijnzen en andere maatregelen.

Deze warboel aan maatregelen is inmiddels zo complex geworden dat het inmiddels makkelijker is om iets te bereiken door minder te doen. Dit geldt niet alleen voor rechtse doelen als een betere concurrentiepositie en veiligheid, maar ook voor meer linkse onderwerpen als armoedebestrijding en milieubescherming. Probeer bij alle onderwerpen te kijken of je je doelen kan bereiken door juist niets te doen. Dat is dubbel winst want je bereikt je doel en het scheelt ook nog middelen.

Armoedebestrijding wordt door velen gezien als een belangrijke taak van de overheid. Met name door links wordt er op gehamerd dat armoedebestrijding essentieel is voor het goed functioneren van de maatschappij. Het heeft allerlei positieve effecten zoals een vermindering van criminaliteit en verminderen van maatschappelijke spanningen. En verder is het ook nog eens sociaal naar onze medemens als mensen niet omkomen van de honger.

Daarom wordt er snel geroepen dat er meer geld moet naar armoedebestrijding, maar het kan ook anders. De overbesteding van de overheid heeft er inmiddels toe geleid dat ook de armsten een flinke rekening gepresenteerd krijgen. Als je werkt voor het minimumloon dan betaal je 200 euro aan inkomstenbelasting en vervolgens betaal je nog eens BTW, heffingen en andere zaken. Dat telt zo maar op tot 300 tot 400 euro belasting per maand.

Verder hebben deze mensen meer moeite om aan het werk te komen door het minimumloon. Door de lonen verplicht te verhogen nemen werkgevers minder mensen in dienst en worden de kansen voor de lager opgeleiden minder. Een logische maatregel zou zijn om de inkomstenbelasting voor deze groep te verlagen en het minimumloon ook.

Stel dat je zowel het minimumloon als de belasting voor deze groep met 200 euro verlaagt dan gaat er niemand van de armsten op achteruit. Maar het creëert wel heel veel kansen voor deze groep en dat levert juist weer geld op. Sommigen zullen er netto op vooruit gaan waardoor de armoede minder wordt. Maar ook de werkgevers hebben lagere loonkosten en dit stimuleert de werkgelegenheid en daarmee de kansen om uit de armoede te komen.

Deze maatregel kun je financieren door ergens wat subsidies te verlagen of minder militairen uit te zenden naar het buitenland, er moeten immers ergens prioriteiten worden gesteld. Een dergelijke maatregel verhoogt het netto-inkomen van de armsten en creëert daarboven op nog eens kansen voor meer werk door de verlaging van het minimumloon. Er moeten toch dingen zijn in het budget die minder belangrijk zijn dan dat.

Ten aanzien van veiligheid zou je kunnen denken aan het recht van mensen om zichzelf te verdedigen. Nu nog is zelfverdediging erg risicovol omdat de kans bestaat dat je vervolgd wordt voor mishandeling. Stel dat iemand een inbreker flink toetakelt. Degene die zijn eigendommen verdedigt, is niet iemand die normaal gesproken crimineel gedrag vertoond.

Iemand die zijn eigen huis en gezin beschermt, is geen gevaar voor de maatschappij. Het is daarom ook niet nodig om zo iemand in de gevangenis te zetten. De vervolging van deze personen is heel kostbaar en draagt op geen enkele manier bij aan de veiligheid. Een gevangenis is juist bedoeld om mensen, die een gevaar zijn voor de maatschappij, uit het maatschappelijk leven te halen zodat de maatschappij weer wat veiliger wordt.

Aan de andere kant wordt de afweging voor de inbreker ook heel anders als hij weet dat hij flinke klappen kan krijgen als hij ergens binnenkomt. De ‘kosten’ voor de crimineel worden hoger en dat zal sommige criminelen afremmen. Als mensen het recht hebben om zichzelf te verdedigen dan scheelt dat dus op twee manieren. Ten eerste besteed je geen kostbaar gemeenschapsgeld aan het vervolgen en opsluiten van mensen die niet crimineel zijn. En het wordt voor criminelen minder aantrekkelijk om uit stelen te gaan. Door minder te doen en minder geld uit te geven wordt de maatschappij dus veiliger.

Een andere zorg die men heeft, is dat bedrijven misbruik maken van hun marktpositie. Dat zij hun macht vergroten en deze misbruiken waardoor consumenten teveel betalen. Nu wil de overheid met de NMa achter dergelijke bedrijven aangaan. En men is heel trots op al het leed dat de NMa voorkomt.

Maar het lijkt me de eerste taak van de overheid om te stoppen met het stimuleren van misbruik van macht door bedrijven. Laat bedrijven concurreren op basis van kwaliteit en kosten en laat de overheid er buiten. Het bestaan van de overheid werkt over het algemeen in het voordeel van de grotere bedrijven en juist door het overheidsbeleid ontstaat zo meer misbruik van macht door bedrijven.

Grote bedrijven hebben namelijk schaalvoordelen in hun relatie met de overheid. Zij zijn beter in staat om de kosten van regulering op te vangen dan kleine bedrijven. Zij weten beter waar ze subsidie kunnen vragen en hoe zij dit moeten regelen. En zij hebben lobbyisten om allerlei zaken voor elkaar te krijgen in Den Haag en bij de lokale politiek.

Er zijn legio voorbeelden waarbij de overheid bedoeld of onbedoeld de macht van bedrijven vergroot. Ook hier kan heel veel bereikt worden door juist minder te doen. Een goed voorbeeld hiervan is de Europese aanbesteding. Deze was oorspronkelijk bedoeld om de concurrentie te bevorderen, maar leidt er nu juist toe dat het voor kleine bedrijven heel lastig is geworden om opdrachten van de overheid te krijgen.

In de eisen wordt ook regelmatig gesteld dat de bedrijfsomvang aan een bepaald minimum moet voldoen, denk bijvoorbeeld aan een eis aan de omzet. Dit is wel een heel direct voorbeeld waarbij grotere bedrijven worden bevoordeeld ten opzichte van kleinere bedrijven. De overheid werkt zichzelf op dit vlak dus tegen en bereikt heel wat anders dan het zegt te bereiken. Als de overheid de concurrentie wil bevorderen, doet ze er dus goed aan als ze stopt met het verstoren van de concurrentie.

Op deze manier kun je naar alle politieke vraagstukken kijken. Een ander belangrijk links punt is bijvoorbeeld de bescherming van het milieu. Voordat de overheid zou beginnen aan het beschermen van het milieu lijkt het mij goed om eens te kijken naar de vervuiling die de overheid zelf veroorzaakt. Of denk aan de gezondheidszorg. In hoeverre gaat de huidige regelgeving niet ten koste van goede zorg.

Zo kunt u ook op het gebied van onderwijs nog wel een paar verbeteringen bedenken door de overheid te verkleinen. En vergeet natuurlijk niet het creëren van banen waar de overheid graag mee pronkt. Eigenlijk op elk terrein is het beleid wel te sturen door deregulering. Dit komt doordat elk aspect van ons leven wel gestuurd wordt door regels, subsidies of belastingen. En deze regels werken regelmatig verschillende richtingen op terwijl ze op hetzelfde beleidsterrein van toepassing zijn.

In de woningbouw zijn er bijvoorbeeld allerlei regels die de bouw afremmen, maar er zijn ook weer regels die de bouw moeten stimuleren. Dit wordt een onontwarbare soep van regels waarvan het effect totaal onduidelijk is. Stel dat je de woningbouw wil stimuleren dan is het daarom veel logischer om barrières weg te nemen dan dat er weer een nieuwe regel of subsidie bij komt.

Gebruik je dit argument tegen iemand dan moet je niet gelijk bij iedereen heel veel enthousiasme verwachten. Stel dat je voorstelt om subsidies op kunst te verlagen omdat hier toch voornamelijk door de rijken gebruik van wordt gemaakt om dit plan te bekostigen. Dan loop je al snel tegen een muur op. Sommigen lijken nu eenmaal niet bereid om keuzes te maken.

Dat is juist één van de redenen waarom er altijd sprake is van meer en nooit van minder. En laat je niet om de tuin leiden door de huidige regering, ook zij zullen over vier jaar meer uitgeven dan zijn nu doen. In 2013 zullen de overheidsuitgaven hoger liggen dan in 2010. Alleen een crisis, zoals in Griekenland, kan daar verandering in brengen.

Deze discussies worden over het algemeen gedomineerd door de standaard paradepaardjes van links en rechts. Op rechts scoor je makkelijk door te praten over minder belasting, bureaucratie en ambtenaren. Maar men is huiverig om concreet aan te geven wat de overheid dan niet meer zal gaan doen. Op links heeft men het over armoedebestrijding, goed onderwijs en goede gezondheidszorg en daar vergeet men te vermelden waar dit van betaald moet worden.

De kracht van bovenstaande manier van kijken in discussies zit hem niet in de kostenbesparing en lagere belasting die je bereikt door het verkleinen van de overheid. Er zijn heel wat mensen die het niet erg vinden als we wat minder geld hebben als dat zorgt voor een ‘rechtvaardiger’ samenleving. Dan heeft het weinig zin om te hameren op de voordelen van een lagere belasting. Laat deze mensen zien dat terugtreden van de overheid juist leidt tot een meer rechtvaardige samenleving.

Als ik debatteer met iemand van links dan haal ik er graag bij dat ik de inkomstenbelasting voor mensen die werken voor het minimumloon zou verlagen. Hoe kun je daar tegen zijn als sociaal persoon die graag de armoede bestrijdt? In politieke discussies is men vaak sterk gericht op wat de overheid zou moeten doen en niet op wat de overheid zou moeten laten. Het geeft vaak een interessant inzicht als je deze insteek gebruikt. Het verrassende voor je gesprekspartner is dat je hem gelijk geeft en met hem mee gaat denken over oplossingen. Vervolgens geef je aan hoe je het probleem op kunt lossen door te dereguleren en minder subsidies te geven.

Voor jezelf is het ook een vruchtbare manier van denken. Het heeft mij in ieder geval op het pad gezet van denken over een kleine overheid. Je zal er vaak tegen aan lopen dat de ene regel de andere weer uitlokt en dat er regels zijn die elkaar tegenwerken. Als je nadenkt over dereguleren ga je daardoor steeds verder naar de kern. En zo ga je steeds verder met het in gedachten ontmantelen van de overheid.

Probeer ook op de terreinen waarvan je zelf denkt dat de overheid meer zou doen eens te kijken naar verkleinen van de overheid en deregulering. Alle zaken in ons leven zijn inmiddels gereguleerd, belast of gesubsidieerd. Dat betekent dat er op alle terreinen kansen zijn om te sturen door regels te verminderen. Het is wellicht een suggestie voor een goed voornemen voor het komend jaar. Denk bij alles wat je wilt bereiken erover na of je het zou kunnen bereiken door juist iets niet te doen.

Marcel Meijer, www.devrijeeconomie.nl