Laat je niks aanpraten, recessie!

Te vaak en te veel lees ik de opmerking “laten we elkaar nou geen recessie aanpraten!” Iemand heeft dat ooit bedacht en massaal wordt het door anderen overgenomen. Zonder na te denken of het mogelijk is en zo ja, of het ook gaat gebeuren.

Iedere maandagochtend, net nadat ik de kinderen naar school heb gebracht, luister ik naar mijn favoriete zender, BNR. Rond 8:40 uur hoorde ik in januari van dit jaar een aantal maandagen achter elkaar de reclame van het bedrijf ‘Maandag’. In deze reclame wordt opgemerkt dat ALS je maar vaak genoeg tegen elkaar zegt dat er een recessie aankomt, zij er ook komt. Vervolgens wordt de luisteraar aangespoord om het thuis bij vriend of vriendin eens uit te proberen: zeg maar tegen hem/haar dat je de toekomst voor wat betreft jullie relatie somber in ziet. Je zult zien dat het werkt.

Soortgelijke opmerkingen las ik in een artikel van Joop Bresser over de vraag hoeveel somberheid al in de markt ingeprijsd is: “Er lijkt geen einde te komen aan al de somberheid, en het risico neemt toe dat we elkaar steeds meer zorgen aanpraten, en somberheid een self fulfilling prophecy gaat worden”.

Het verschijnsel “self fulfilling prophecy” (hierna: SFP) kennen we vanuit de klinische psychologie. Als je thuis komt en richting je vriend of vriendin dergelijke opmerkingen maakt, ja, dan zal dat ongetwijfeld impact hebben. Maar werkt dat ook zo in de ‘buitenwereld’ zoals Maandag en Bresser ons willen doen geloven?

In de alinea hierboven heb ik bewust het woordje ‘ALS’ met hoofdletters opgenomen. Te vaak nemen we iets voor waar aan, zelfs ALS nog niet is voldaan aan de voorwaarde. Het is een hypothese en de vraag is of het daarmee ook gevolgen heeft. WANNEER we dat allemaal gaan doen, ja dan werkt het. Maar dat is nou juist het probleem: dat doen we niet allemaal! De zogenaamd logische gevolgtrekking dat een opmerking tegen je vriend of vriendin dezelfde consequenties heeft als heel Nederland een recessie aanpraten klopt niet, sterker nog, het raakt kant nog wal.

In de opmerking van Bresser zit het ook ingebakken in de zinsnede ‘en het risico neemt toe dat we elkaar steeds meer zorgen aanpraten….’, ofwel het wordt een SFP ALS we elkaar steeds meer zorgen aanpraten. De belangrijkste vraag is mijns inziens WANNEER die ALS zich gaat voordoen. Zoals hiervoor gezegd: die ALS doet zich niet voor. En WANNEER die ALS zich voordoet, dan veroorzaakt het geen recessie, nee, dan zitten we er al middenin! Nog los daarvan, als ik de geluiden beluister en de artikelen lees, zijn er nog zoveel partijen die geen somberheid in hun visies betrachten, al dan niet omdat ze zoals grootbanken er een bepaald belang bij hebben dan wel omdat ze dat oprecht vinden. Dus ALS wordt geen WANNEER, zeker niet nu.

Met het oog op kuddediergedrag op de beurzen laat ik in presentaties en trainingen vaak de volgende afbeelding zien:

Op de beurzen heeft het aanpraten van somberheid trendmatig geen effect, hooguit op de korte termijn. Het aanpraten van somberheid is namelijk een externe factor, zie links in de afbeelding. Recent zei Bernanke dat hij inderdaad kansen ziet dat de Amerikaanse economie in een recessie belandt. De afgelopen weken zien we de Amerikaanse beurzen een flinke stijging doormaken. Oorzaak en gevolg is hier duidelijk niet aanwezig maar niemand schijnt zich er druk om te maken. Zo is het trendmatig overigens met al het nieuws en gebeurtenissen.

Wat qua kuddediergedrag voor de beurzen geldt, geldt ook voor de economie. De gemoedstoestand van mensen verandert op het moment dat de beurzen dalen. De beurs is namelijk de meest perfecte graadmeter van onze ‘social mood’. Met een daling van de beurzen, en daarmee een verslechtering van de gemoedstoestand, geldt conform het leerstuk van Socionomics dat mensen minder uitgeven en minder bereid zijn te investeren, met de nodige repercussies voor de economie. Het nieuws of een andere externe oorzaak zoals ‘het somber praten’, zie de afbeelding, is dus niet de oorzaak van het ontstaan van een recessie, maar de verslechterde gemoedstoestand van de mens – zoals die zichtbaar is in de vorm van een lagere beurs – is de directe aanleiding daarvan. De gemoedstoestand van de mens verslechtert in patronen en die patronen worden niet beïnvloed door ‘het somber tegen elkaar praten’.

Overigens is een recessie helemaal geen probleem dat voorkomen moet worden. Sterker nog: een recessie is de oplossing. Het is de oplossing voor excessen, de oplossing voor het wegwerken van onevenwichtigheden in onze economie. Het voorkomen van het wegwerken van die onevenwichtigheden door bijvoorbeeld het fors verlagen van de rente (in Amerika in 1929-1933; in Japan in 1990-1996; in Amerika van 2000-2003) leidt juist tot nóg grotere onevenwichtigheden. Het wegwerken dáár weer van is nog steeds de oplossing, maar wordt logischerwijs ervaren als een (nog groter) probleem. Tja, dat is niet gek, want hoe langer je het uitstelt, des te groter zal de oplossing, eh… het probleem zijn. Laat dus net als eb en vloed, zomer en winter en dag en nacht de natuur zijn gang gaan, dat lost meer op en geeft minder ellende dan het eindeloos sleutelen aan een economie.

Kortom, een recessie bepaalt zelf wel of en wanneer zij komt. Positief praten helpt niet. Geef, zeker in de hoedanigheid van politicus of centrale bankier de mensen gewoon een realistisch beeld, dan hoef je later ook niet op je schreden terug te keren. Wat dat aangaat, luister ik graag naar Nout Wellink van DNB die vaak gewoon zegt waar het op staat. Maar hij is echt een uitzondering. Want, zoals Ed Groot van Het Financieele Dagblad op 22 januari jongstleden in zijn column “De economie laat zich niet omhoog praten” schreef: “Zodra gezagsdragers roepen dat we rustig kunnen slapen is er alle reden om nattigheid te voelen”. En zo is het.

Elmer Hogervorst, www.hogervorstadvies.nl