De overheid wordt steeds kleiner

Na mijn laatste artikelen zou je kunnen denken dat ik pessimistisch en negatief ben over de toekomst. Maar dat is zeker niet het geval. En om dat te benadrukken daarom een artikel met een positief geluid. Omdat ik ook zie dat mensen steeds meer eigen initiatief nemen en zelf het heft in handen nemen, ben ik juist optimistisch en positief. Ik begrijp dat mijn gemopper over een falende overheid kan worden opgevat als een doemscenario. Maar een falende overheid hoeft naar mijn mening niet te leiden tot een crisis. De positieve bewegingen zijn naar mijn mening momenteel sterker dan de negatieve.

De overheid treedt steeds meer terug op het gebied van dienstverlening. De markt vult dat gat op door de levering hiervan over te nemen. Dit is verkocht als een streven naar meer marktwerking, maar naar mijn mening is de werkelijke reden de budgettaire nood die er was. Het geld was op, dus moest er actie worden ondernomen. Minder leveren, verlichtte de budgettaire last slechts tijdelijk. Er werd wel gekort op diensten, maar de collectieve lastendruk is de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven. Dat de bevolking weinig heeft gemerkt van de teruglopende dienstverlening, komt doordat de levering van de diensten gewoon doorging. De levering werd alleen niet meer door de overheid gedaan. De overheid als leverancier van diensten of als producent dus steeds kleiner. Dat wil helaas niet zeggen dat ze ook goedkoper wordt.

Op allerlei gebieden is de markt in het gat gesprongen. Daar waar de politie niet in staat bleek de veiligheid te handhaven werden er particuliere beveiligers ingezet. Deze trend zet steeds verder door. Bij grote evenementen wordt steeds meer verantwoordelijkheid gevraagd van de organisatoren. Bij voetbalwedstrijden wordt nu nog veel politie ingezet, maar veel gemeentes morren omdat er bezuinigd moet worden. Zij willen dat deze taken door de organisatie worden geregeld. En langzaam aan wordt er daarom steeds minder politie ingezet en steeds vaker particuliere beveiligers.

Ook op andere plaatsen worden steeds vaker particuliere beveiligers ingezet zoals de beveiliging van luchthavens en havens. (Bron: . We zien nu dat er beveiligers in het winkelcentrum lopen in plaats van politieagenten. Dat valt niet op omdat er nog steeds beveiliging is. Dat de rekening nu wordt betaald door de winkelier in plaats van door de belastingbetaler, dat ziet het winkelend publiek niet.

In de rechtspraak zie je dat steeds vaker een beroep wordt gedaan op geschillencommissies en mediators. De gang naar de rechter kost heel veel tijd en is kostbaar en de logische reactie van de markt is om daarom substituten te leveren. Er zijn inmiddels heel wat geschillen die buitenrechtelijk worden opgelost en dat gaat heel wat sneller en efficiënter dan bij een gang naar de rechter (Bron: http://www.degeschillencommissie.nl/index.html?cat=1). Het is een kromme situatie dat de overheid er zo trots op is dat zij staat voor een sterke rechtsstaat. Dit terwijl het voor de gewone burger haast onbetaalbaar en onhaalbaar is om je recht te halen via de rechter. De pijn wordt verzacht doordat ondernemers in dit gat springen en daardoor valt het minder op dat juridische bescherming van de overheid zo duur is. De groei van geschillencommissies en mediation zet onverminderd voort. De markt voor mediation is de afgelopen vijf jaar bijvoorbeeld verdubbeld (bron: . Extrapoleer je dergelijke trends, dan zal je duidelijk een verandering zien ten aanzien van de civiele rechtspraak. De stap naar een polycentrische juridische orde wordt daarmee steeds kleiner. Het gaat hierbij om een juridische orde waarbij er voor verschillende onderwerpen ook verschillende arbitrage-instanties zijn. En waarbij er concurrentie is tussen de verschillende arbitrage-instanties.

We zien dat de armoedezorg van de overheid niet verbetert of zelfs tekort schiet. Dit is mede reden geweest voor het oprichten van de voedselbank. Dit is een particulier initiatief dat mensen in nood helpt met voedselpakketten. Als je bedenkt dat een gemiddelde Nederlander € 10.000 per jaar aan uitkering krijgt dan is het in eerste instantie verbazend dat er nog armoede kan zijn. Er is dus voor iedereen in Nederland van baby tot bejaarde € 10.000 uitgekeerd aan uitkeringen (bron: http://www.spitsnieuws.nl/archives/binnenland/2010/08/uitkeringen_169_miljard.html). En toch zijn er nog particuliere organisaties in Nederland die zich inzetten voor de armsten in Nederland. Deze particuliere organisaties zorgen er door hun goede werk voor dat het falen van de overheid wordt verbloemd. Hoeveel moet er worden uitgekeerd voordat men doorheeft dat de armoedezorg door de overheid faalt? De kosten voor het re-integreren van mensen zijn zo hoog, dat het niet op kan wegen tegen de banen die vernietigd worden door de belastingheffing (bron: http://www.nrc.nl/economie/article2067535.ece/Kamer_vindt_reiuml_ntegratie_te_duur). Het verlies aan banen door de heffing van belastingen wordt helaas buiten de berekeningen gehouden.

In de zorg is er ook al jarenlang sprake van een groeiende particuliere sector. Ook hier heeft de professionaliteit zich kunnen ontwikkelen. Er is al een aantal rotte appels failliet gegaan en er is al heel wat ontwikkeling geweest. Ook deze sector begint steeds meer volwassen te worden en is er klaar voor om steeds lastigere klussen op zich te nemen. De markt lost de grootste problemen op en daardoor wordt het falen van de overheid gemaskeerd. Maar er komt natuurlijk een moment dat het besef doordringt dat er alleen nog maar betaald wordt terwijl je er nauwelijks iets voor terug krijgt. Daarbij worden burgers ook steeds zelfredzamer en raken ze er steeds meer aan gewend om naar een marktpartij te stappen als zij iets gedaan willen krijgen.

In het onderwijs zie je dat ouders steeds vaker hun kinderen naar een huiswerkinstituut sturen (bronnen: http://nos.nl/artikel/71115-lange-wachttijden-huiswerkinstituten.html

, http://www.lyceo.nl/show-news/2010-04-19/scholieren-ontevreden-over-uitleg-van-exacte-vakken). De groei van dergelijke instituten is werkelijk explosief en sommigen schatten de groei op meer dan 30% per jaar. Dat betekent een verdubbeling in minder dan drie jaar. Deze extra investeringen van ouders nemen nu dergelijke vormen aan dat het invloed krijgt op de kwaliteit van het onderwijs. Nu ruim honderdduizend leerlingen jaarlijks huiswerkbegeleiding krijgen, zal dit ook effect hebben op de kwaliteit. Of beter gezegd, het zou de dalende kwaliteit van het reguliere onderwijs wel eens kunnen maskeren.

Een ander bekend fenomeen is het aanbieden van commerciële examentrainingen. Ook deze trainingen schieten als paddenstoelen uit de grond. Huiswerkbegeleiding is een vrije markt en deze groei gaat met de nodige kinderziekten gepaard. De vrije markt is nu eenmaal een rommelig gebeuren waar ook het nodige fout gaat. Maar er wordt wel geleerd van fouten waardoor er flinke ontwikkeling zit in de aangeboden kwaliteit. Door de concurrentie zoeken deze instituten steeds meer naar effectieve manieren om resultaten te boeken. En hoe groot is de stap voor deze instituten om straks de hele opleiding aan te bieden in plaats van alleen ondersteuning. De expertise groeit en de stap naar aanbieden van privaat onderwijs wordt steeds kleiner.

De markt lost de problemen op die ontstaan door een falende overheid. Er zijn ondernemers die kansen zien doordat de overheid niet meer in staat is om deze behoeften te vervullen. Dit is over het algemeen een proces dat zich niet heel snel voltrekt. Denk weer terug aan het netwerk uit het tweede hoofdstuk. Het duurt een tijd voordat een ondernemer deel is van een netwerk van ondernemingen die ervaring hebben opgedaan met de desbetreffende materie. Maar dit proces mag dan langzaam gaan over een langere periode is het effect heel groot.

In dertig jaar zijn er heel wat functies overgenomen door de markt. Soms gaat het om hele grote stappen zoals de postbezorging. In andere gevallen gaat het om kleinere stappen zoals de opkomst van de particuliere geneeskundige zorg. In alle gevallen vormt zich na enige tijd een netwerk van ondernemers dat inspeelt op de behoefte van consumenten. En dit tegen steeds lagere kosten terwijl je de kwaliteit hoger wordt. Verder is het netwerk van ondernemers flexibel en innovatief en zoekt steeds verder naar mogelijkheden om meer producten en betere producten aan te bieden.

Heeft de markt eenmaal voet aan de grond in een sector dan is het een kwestie van tijd. De marktpartijen worden steeds beter terwijl de overheid steeds logger wordt. Het is een oneerlijke strijd die de markt altijd wint. In de desbetreffende sector zal een steeds groter deel van de diensten geleverd worden door de marktpartijen. Intussen blijft de overheid duurder worden terwijl zij minder levert voor dat geld. We zien dat proces nu versnellen en het kan nog een aantal jaren duren voordat mensen echt zien dat de overheid heel weinig levert, maar dat je nog steeds de helft van je inkomen af moet dragen.

Momenteel zie ik een sterke nadruk op de financiële positie van de overheid en het binnen de perken houden van het huishoudboekje. Ervan uitgaande dat de overheid het redt om de financiën weer op orde te krijgen, zal deze directe paniek afzakken. Men zal dan opnieuw kijken naar wat de overheid voor hen betekent en men zal zien dat er zich een aardverschuiving heeft plaatsgevonden. Alle bezuinigen zullen ertoe leiden dat mensen meer op zichzelf aangewezen zullen zijn. Maar de financiële situatie is misschien wel gered, maar de overheid neemt nog steeds de helft van het inkomen van de bevolking.

Naar mijn mening zal dit over enkele jaren een belangrijk onderwerp worden in de politieke discussie. De overheid wordt steeds meer een duur instituut dat te weinig levert om die kosten te verantwoorden. Het is een kwestie van tijd voordat de burgers op gaat vallen dat ze veel te veel betalen en daar te weinig voor terug krijgen. En dan realiseren ze zich hopelijk dat als je iets wil bereiken dat je dat niet aan de overheid of een politicus moet vragen, maar dat je zelf aan de slag moet. Mensen hebben heel veel mogelijkheden om in hun omgeving een verschil te maken. Dat kan door allerlei burgerinitiatieven. Die kunnen commercieel zijn of vrijwillig, maar dat is naar mijn mening de manier om verandering teweeg te brengen.

Blijf niet wachten tot de politiek de problemen oplost, maar begin zelf met het oplossen van problemen. Wat in ieder geval positief is van deze ontwikkelingen is dat veel meer burgers ervan uitgaan dat ze voor zichzelf moeten zorgen. Meer en meer nemen bijvoorbeeld maatregelen om te zorgen voor het eigen pensioen omdat ze er niet op vertrouwen dat de overheid over twintig of dertig jaar de AOW nog kan betalen. Door de steeds verder terugtredende overheid nemen steeds meer mensen zelf het initiatief om problemen op te lossen. De gevolgen van de falende overheid worden naar mijn mening ruimschoots opgevangen door deze burgerinitiatieven. De positieve ontwikkeling van de burger die meer en meer zijn eigen richting bepaalt, weegt voor mij veel zwaarder dan de negatieve ontwikkeling van de overheid die steeds minder levert. Daarom ben ik ook optimistisch over de maatschappelijke ontwikkelingen in de toekomst.

Marcel Meijer, www.devrijeeconomie.nl